Her yeni yılın gelişini coşkuyla kutluyoruz. Fakat yılbaşı kutlamaları, ailelerle yenen yemekler, arkadaşlarla geçirilen vakit birilerine yetmiyor. Saatler gece yarısını gösterdiği anda havai fişekler patlamaya başlıyor. Yalnızca birkaç dakika boyunca karanlık gökyüzünde gördüğümüz renkli ışıklar on binlerce hayvanın vefatına yol açabiliyor.
Havai fişeklerin MÖ ikinci yüzyılda, eski Çin’de icat edildiği belirtiliyor. O vakitten bu vakte da özel günlerde kullanımına devam ediliyor. Havai fişeklerin içeriğinde, yüzde 75 oranında barut ve potasyum nitrat, yüzde 15 oranında kömür (karbon) yahut yüzde 10 oranında sülfür var. Kâfi ısı uygulandığında materyaller birbirleriyle tepkiye giriyor. Havai fişeklerdeki renkler ise metal tuzlarından gelir. Havai fişekler ekseriyetle kâğıt, plastik ve kara tozdan yapılıyor.
İNSANLARIN AKCİĞERLERİNİ VE KALPLERİNİ ETKİLİYOR
Bir havai fişek patladığında içeriğindeki bu kimyasallar atmosferde zararsız bir biçimde çözülmüyor. Gökyüzünde oluşan o birkaç saniyelik renk cümbüşünün sandığımızdan çok ağır bir bedeli var. İnsan sıhhatiyle başlayalım; havai fişeklerin patlatılması sonucu ortaya çıkan parçacık kirliliği insanların akciğerlerini ve kalbini etkiliyor zira en tehlikeli hava kirleticisi olarak kabul edilen küçük unsur (PM) üretiyor.
Doğaya da ziyan veren bu patlayıcılar en çok da hayvanların vefatına neden oluyor. Örneğin 2021’deki yılbaşı kutlamaları sonrası İtalya’nın Roma kentindeki merkez tren istasyonunun etrafında çoğunluğu sığırcık olan düzinelerce cansız kuş bulunmuştu. Milletlerarası Hayvanları Muhafaza Örgütü (OIPA), kuş ölümlerinin havai fişeklerle ve bilhassa havai fişek patlatıldığı esnada çıkan yüksek sesle ilgili olduğunu belirtmişti.
Yaban hayatı fotoğrafçısı Alper Tüydeş, Bulgaristan’da yılbaşı sonrası ölen çok sayıda kuşun manzaralarını paylaştı. ÖLDÜRÜYOR, KORKUTUYOR, DAVRANIŞLARINI BOZUYOR
Araştırmalar havai fişeklerin kuş vefatları dışında farklı olumsuz tesirleri olduğunu gösteriyor. Örneğin; Almanya, Danimarka ve Hollanda olmak üzere üç Avrupa ülkesinde GPS izleyicileri kullanılarak yapılan bir araştırma, yılbaşı kutlamaları sırasında atılan havai fişeklerin arktik göçmen kazları üzerindeki tesirlerini gösteriyor. Araştırma, kazların havai fişeklerin atıldığı sırada korkarak kaçtığını ve geri dönmediklerini ortaya koydu.
Aynı formda, Amsterdam Üniversitesi Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Dinamikleri Enstitüsü, başta su kuşları olmak üzere çok sayıda kuş tipinin yılbaşı gecesi havai fişeklere nasıl reaksiyon verdiğini tespit etmek için hava radarları kullandı. Radarlar, patlamalardan sonra binlerce kuşun havada 500 metreye kadar yükseldiğini gösterdi. Beşerlerle karşılaştırıldığında, hayvanlar yüksek frekanslı gürültüye karşı daha hassas, bu da onları yavrularını terk etmeye itiyor, üreme ve beslenme davranışlarını bozuyor.
ALMANYA’DA 5 KİŞİ ÖLDÜ, 300 KİŞİ GÖZALTINA ALINDI
Türkiye ve Almanya’da birçok yılbaşı kutlamasına katıldım. Almanya’da geçirdiğim tüm yılbaşı kutlamalarında gördüğüm görüntü beni daima çok korkuttu. Zira yılbaşından kısa bir müddet evvel marketlerde havai fişekler satılmaya başlanıyor ve reyonlarda paketler kapış kapış satın alınıyor.
Alman Etraf Yardımı (DUH), her yıl havai fişeklerin etrafa verdiği ziyanlara dikkat çekiyor. Gürültü ve hava kirliliğinin önemli boyutlara ulaştığını belirten dernek, bu bahiste daha fazla bilinçlenme daveti yapıyor. Hayvan muhafaza dernekleri ise havai fişek gürültüsünün hayvanlarda gerilime yol açtığını ve kimi durumlarda ölümlere neden olduğunu hatırlatıyor.
Havai fişek çöpleri Yılbaşı günü çok sayıda insan sokaklara çıkıyor ve herkes bir köşede ölçüsüz havai fişek patlatıyor. Ben bile çok korkarken hayvanları düşünemiyorum. Bir gün sonra sokağa çıktığımda ise her yerde havai fişek çöpüne rastladım.
Sonra haberleri okuduğumda yılbaşı gecesi havai fişeklerin uygunsuz kullanımı sonucu en az beş kişinin hayatını kaybettiğini öğrendim. Tıpkı vakitte havai fişekleri tehlikeli formda kullandıkları gerekçesiyle yaklaşık 300 kişi gözaltına alınmış.
Bu manzaralar İtalya’da havai fişek gösterisi sonrası ölen kuşlar… BAŞKA YOLLARI DA VAR
Türkiye’den kimi imajları de inceledim. Yaban hayatı fotoğrafçısı Alper Tüydeş’in Bursa, Uludağ’daki havai fişek gösterisine yönelik paylaşımına denk geldim. Bulgaristan’da yılbaşı sonrası ölen çok sayıda kuşun imajlarını de paylaşan Tüydeş özetle “Daha fazla havai fişek gösterisi Türkiye dahil birçok ülkede yapıldı. Ve Avrupa’da bu müthiş düzeylerde ve saatlerce sürüyor. Yalnızca kuşlar değil, memeliler hatta deniz, dere ve göllerdeki balıklar da bundan etkileniyor. Meskendeki yahut sokaklardaki kedi köpekler de…Artık bu cümbüşün de alternatifleri var” diyordu.