Emekli Tuğgeneral Ali Er Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
– Esad’ın devrilmesi nasıl bu kadar kolay oldu, kim hangi düğmeye bastı da 12 günde bu iş bitti?
Askeri tabirle ortaya çıkan taktik fotoğraf, 12 günde oluşmadı. Bir: Sonuca bu kadar kısa vakitte ulaşılması 2011’den beri Suriye’deki istihbarat bilgilerinin gerçek toparlandığını kanıtladı. Bu istihbarat; Rusya’nın Esad’ı artık ayakta tutabilme kapasitesinin kalmadığını gösterdi. İki; İran’ın bölgedeki güç paketlerini toparlama ve kullanma kapasitesinin sıfırlandığı gerçeği ortaya çıktı. Esad, Rusya ve İran’ın gücüyle ayakta duruyordu. Bu süreç içerisinde de bilhassa HTŞ üzerinde makul güç odaklarının, Suriye’de yeni bir paradigma geliştirdiklerini anladık. Yani ne Esad 12 günde mağlup oldu, ne de HTŞ büyük bir muvaffakiyetin altına imza attı. Bunun gerisinde çok büyük lojistik, askeri ve siyasi hazırlık var. Benim en çok dikkatimi çeken, HTŞ’nin denetimindeki bölgelerde son 2 yıl içerisinde Türkiye’ye yönelik bir göç isteği olmadı.
– İdlib’den mi?
Terörist kümelerin koalisyonunda, aileleriyle birlikte yaşadıkları bir bölge. Esad’ın devrilmesi HTŞ’ye hem ekonomik hem de lojistik bir takviye olduğunu gösteriyor. Takviye sağlanırken siyasi ve askeri olarak HTŞ’nin belli bir misyona hazırlandığı ortaya çıkıyor.
– Türkiye’nin bu hazırlıktaki rolü nedir?
HTŞ’nin lojistik hazırlığı deniz çok ülkelerden değil en yakın kurumsal yapısı olan devletlerden geldi. Bu da Türkiye ve Ürdün. Ürdün’nün HTŞ’ye direkt ulaşma kapasitesi olmadığına nazaran Türkiye üzerinden bir lojistik zincirin kurulmuş olma mümkünlüğü çok yüksek. Ben, ABD ve İsrail ile birlikte Türkiye’nin de bu türlü bir uğraşın içinde olma mümkünlüğünü çok yüksek görüyorum.
– Türkiye neden terör örgütü kabul ettiği HTŞ’ye lojistik dayanak verdi?
Türkiye, HTŞ’nin ulusal amaçları için kullanabileceği bir aparat olduğunu görmüş olmalı. Zira HTŞ için bu türlü bir kaynak aktarmak ve lojistik üs olabilecek fiziki öbür bir yer ve kurumsal alt yapı yok.
– Rusya Esad’ı neden gözden çıkardı? Ukrayna Savaşı ile ilgisi var mı?
Tabii ki. Ukrayna Savaşı Rusya’nın ayağındaki pranga ki bence Rusya bu savaşa girerek tuzağa düştü… Ukrayna Savaşı’nda Rusya, Kuzey Kore’nin mühimmat dayanağına, insan kaynağına muhtaç kaldı. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra birinci sefer yabancı asker postalı Rus topraklarına girdi. Bu süreçte Rusya’nın güç paketlerini Suriye’de kullanması mümkün olmadı. Rusya güç yitirince Suriye’nin de önceliği düştü, kredisi bitti.
– “Rusya tuzağa düştü” dediniz, Rusya, Ukrayna’yla oyalanmış ve zayıflatılmış mı oldu?
Evet. Rusya’nın Suriye cephesinde bir güç olabilme kapasitesi kalmadı ve çiviyi çakan aparat da HTŞ oldu.
– Suriye’deki Rus üslerinin durumu ne olur?
ABD, Kanada, Kuzey Amerika, Avrupa, Avustralya, Japonya ve Güney Kore’yi ben Batı kavramı içerisinde tanımlıyorum.
– İsrail’de girer mi bunun içine?
İsrail askeri değil ancak teknolojik, ekonomik, güç ve stratejik pozisyon olarak girer. Zira Körfez bölgesinde deniz yollarının denetiminde çıkacak sorunda güç kaynaklarına İsrail üzerinden en emniyetli ulaşma yolu açılabilir. Suriye’deki Rusya üsleri bakımından kediyi köşeye sıkıştırıp kaplan yapmanın manası yok. Rusya’ya Doğu Akdeniz’de bir hareket alanı bırakılacağını düşünüyorum. Bu, Suriye’deki iç istikrarlar açısından da kıymetli. Ayrıyeten Rusya’nın üzerine gitmek en büyük stratejik kusur olur. O vakit Rusya’yı Ukrayna cephesinde insanlığı riske edebilecek nükleer savaşa hakikat zorlama durumu ortaya çıkar.
– Ukrayna Savaşı’nın başlaması, Hamas saldırısı, akabinde Gazze, Lübnan ve son olarak Suriye’yi düşündüğünüzde tümü bir plan doğrultusunda mı ilerledi?
Bu süreç, dünyada ekonomik dengelerin değişmesi çerçevesinde okunmalı. Çin’in dominant bir konuma gelmesi ve 20 yıl sonra dünyanın en büyük iktisadı olma kapasitesini herkes biliyor. Bir de jeopolitik bir gelişme var. Global ısınma ile birlikte Kuzey kutbu bölgesinde yeni deniz yollarının açılması Batı için risk iken, Çin için büyük bir avantaj. Çin Batı pazarlarına bu kadar uzak aralıktan bile bugün Batı endüstrisi ve iktisadıyla yarışabiliyor. Teknolojisiyle Batı’ya baş tutmaya başladı. Bir de Çin’in yeni deniz yollarıyla yüzde 40 daha da avantajlı hale geldiği bir dünya ticaret ortamında, Batı’nın Çin ile yarışabilme kapasitesi kalmayacak.
– Biz Ortadoğu’da Avrasya ve Atlantik uğraşına mi şahit oluyoruz?
Ortadoğu, Avrasya ve Atlantik uğraşının tam olarak yansımasıdır. Zira Rusya’nın Çin’in Batı ile uğraşında bir kuvvet çarpanı olabileceği çok açık. Çin, Rusya üzerinden Avrupa pazarına kesintisiz ulaşabilir. Rusya Çin’e inançlı güç sağlayıcısı. İstikrarlı bir Rusya, Batı için âlâ olmaz. Çin’e olumlu katkısı çok taraflı. O nedenle Rusya’nın kapasitesini azaltmak kıymetli.
– İsrail’in temel hedefi ne burada?
İsrail’in kökten dinci bir devlet olduğu kesin. Bunu anlaşılabilir görüyorum. Zira diğer türlü dünyanın en ücra köşelerine dağılmış olan, ekonomik güce sahip insan kaynağını bu türlü riskli bir bölgede toplayamazsınız. İsrail bu türlü kuruldu. Ayrıyeten ABD için Ortadoğu’da irtibat kurulabilecek, stratejik işbirliği kapasitesi yüksek, sürekliliği olabilen tek devlet İsrail. Biz NATO üyesi olmamıza karşın Avrupa’nın gözünde Müslüman bir ülke olarak ötekiyiz. Ortadoğu’da İsrail’in varlığıyla birlikte, Türkiye’yi dışlayan bir stratejik akıl Avrupa’da da çok taraf buluyor.
– İsrail Suriye’nin askeri alt yapısı dahil, tüm altyapısını vurduğunu açıkladı. Bir yandan da karadan ilerliyor. İsrail’in bu saldırısı şu an o altyapıyı kullanacak olan idareye de bir darbe değil mi, bu ne manaya geliyor?
İsrail, HTŞ Suriye’de gücü ele geçirdiğinde ideolojik olarak kendisiyle geçinemeyeceğini, iş birliği yapamayacağını biliyor. İçeride dış dayanağa muhtaçlık kalmadığında HTŞ’nin döneceği birinci maksat İsrail olacak. Üstelik İsrail düşmanlığı içeride birlik beraberlik için bulunmaz kaftan. Bu nedenle İsrail hücumları ile HTŞ’nin topyekun Suriye savunmasını ortadan kaldırdı. İsrail ataklarıyla ülkede birlik kurulsa dahi Suriye’nin kendisine tehdit olabilme kapasitesini en az 20 yıl öteledi, potansiyel risk ve tehdit olma kapasitesini HTŞ’nin elinden aldı.
– İlerleyen süreçte biz nasıl bir Suriye göreceğiz?
Türkiye’nin görünen amacı; HTŞ’nin denetiminde Suriye’de ortak bir idare kurulması.
– Pekala ya bu gerçekleşmezse?
HTŞ terör örgütü kimliğiyle kendinden olmayan herkesle çatışmaya girer. İdlib, Hama, Humus, Şam’da kalır. Bölünmüş bir Suriye olur. Bence bu mümkünlüğü en yüksek senaryo. Zira oyuncuların demokratik ve ortak bir bilinçle Suriye birliği üzerinden strateji üretebilme kapasitelerinin olmadığını görüyoruz.
– PKK uzantısı PYD’nin durumu ne olur? Öte yandan bulunduğu kimi bölgelerden çekildiği haberleri de geliyor…
PYD/YPG, İsrail’in bölgede işbirliği yapabileceği, kullanılabileceği tek güç. Bugün Suriye’deki PKK yapılanması güç kazandıkça önümüzdeki periyotta Barzani’nin Türkiye ile işbirliği geriye giderken, Barzani ile Suriye’deki PKK ögelerinin işbirliği artacaktır. Bu dengeyi görmemiz lazım. PYD/YPG’nin Deyrizor’dan, Mümbiç’ten çekildiği haberleri çıkıyor. Bunlar lakin Türkiye kamuoyunun ağzına sürülen bir kaşık bal olabilir. Bu çekilmenin Türkiye’nin stratejik maksatlarında bir manası olabilmesi için Türkiye’nin 900 kilometrelik Suriye hududu boyunca kesintisiz 30 kilometre derinlikte bir güvenlik neslini, Suriye’de kalıcı bir iktidar gelene kadar sağlaması hayati değerde.
– Neden 30 kilometre?
30 kilometre, Suriye’den Türkiye’ye gelebilecek tehditlerin Türkiye’ye direkt tesir etme menzilidir. Bizdeki direkt dayanak topçu kapasitesi. Kesintisiz 30 kilometre derinlikte karadan risk ve tehditleri sıfırlamış, denetim edilebilir seviyeye indirgeriz. Bu sayılar boşuna değil. Türkiye ABD’yi 30 kilometre derinliğe ikna etmeli.
– Kelam ettiğiniz kesintisiz 30 kilometrelik koridor, kurulacağı söylenen PKK devletinden gelecek tehdit için mi?
Evet… Orada bir terörist devlet kuruluyor. Türkiye burada “PKK-YPG yapılanmasının benim sınırlarıma 30 kilometre derinliğe yaklaşmasına müsaade etmem” demeli. Bunun da iki stratejik amacı var. Birincisi Türkiye’ye direkt tehdit üretme kapasitesinin azaltılması. İkincisi ve en değerlisi; Türkiye’ye alternatif güzergahlardan Ortadoğu petrollerinin kesintisiz Akdeniz’e ulaşma imkanlarının ortadan kaldırılması. ABD, Kürt koridorunu PKK üzerinden kurabilirse bu direkt Akdeniz’e ulaşabilir. O vakit ABD en kıymetli jeostratejik amacını gerçekleştirir. Bunun bonusu da Ortadoğu’da İsrail’e müttefik olabilecek bir Kürt devleti altyapısı kurulması olur. Bence ABD’nin stratejik oyun planı bu.
– Türkiye bu süreçte diplomatik ve askeri olarak ne yapmalı?
Bir; Suriye sonu boyunca kesintisiz 30 kilometre derinlikte güvenlik jenerasyonu yer almalı. İran’la mutlaka bir çatışma ortamına girmemeli. NATO güvenlik şemsiyesi içerisinde avantajlarını bilerek hareket etmeli. Doğu Akdeniz’de Kıbrıs’taki fiili kazanımları ile birlikte bir bütün olarak hareket etmeli. Doğu Akdeniz güç denkleminden dışlanması teşebbüslerine karşı yaşamsal öncelik ve ehemmiyette duruş göstermeli. Ege’deki son yıllardaki odunlarına son vermeli.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken Türkiye’ye geldi, beklentiniz nedir?
Biden idaresinin dört yıllık pratiğinde Türkiye ile bağlar stratejik iştirak temelinde değil dönemsel yarar ölçeğinde sürdürüldü. Bu ziyarette de değişen bir şey yok. Suriye’de ortak çıkar ve yarar temelinde son pazarlıklar için yüz yüze müzakereye muhtaçlık olduğu görülüyor. Sonunda Suriye’deki gelişmeler bağlamında ABD’nin iki ortağının da Türkiye ile açıktan iletilişim kanalları kesik. En azından ABD’nin katalizörlüğünde sürpriz gelişmeler bekliyorum. YPG’nin geri adım atabileceğini, Türkiye’nin de buna karşılık İsrail’e daha fazla yaklaşabileceğini düşünüyorum. Yani bir yerden çıkar sağlamak için bir yerden taviz verilebilir.
‘ABD YOKKEN İRAN BİR DEVLETTİ’
– “Şam düşerse Tahran düşer” deniyor. Sırada İran mı var?
Bu kelamı yeni duyuyorum lakin evvelce “Üç B” kelamı vardı. Berlin, Boğazlar, Bağdat. Kara stratejisinde kadim bir kelamdır, Avrupa’nın stratejik yoludur. Yoksa Tahran Avrupa’nın şimdiye kadar jeo-stratejik gayesi olmadı güç kaynakları ve deniz yolları dışında.
– Neden?
Çünkü geçmişi olan bir devletten esaslı Acem kültüründen bahsediyoruz. Tahran farklı bir tartı merkezi, yapay bir millet değil temelleri sağlam. Strateji, somut gerçekler üzerine kurulur. Bu kelamlar reklam kapasitesi yüksek olduğu için kulağa hoş geliyor.
– ABD’li NATO kumandanı Wesley Clark parçalanması öngörülen 7 ülke içinde İran’ı da sayıyordu, Netanyahu da İran halkına seslenen konuşmalar yayınlıyor…
General Clark’ın sözleri kendince “wishful thinking” Türkçe’de biz ona “hüsnü kuruntu” deriz. ABD kurulmadan evvel de İran bu bölgede devletti. İran Batı patentli yapay bir devlet değil. Tarihi geçmişi ortada. Netanyahu’nun konuşması ise her iki iç cephede de safları sıklaştırır. İran’ın şu an çok fazla konuşulmasının nedeni ideolojik olarak İsrail düşmanı olması. İkinci nedeni de İran’ın güç kaynaklarının Batı tarafından kullanılma, sömürülme kapasitesinin İslam Cumhuriyeti’nden beri azalmış olması.
PORTRE
1954’te Balıkesir’de doğdu. Kuleli Askerî Lisesi’ni, Kara Harp Okulu’nu, Kara Harp Akademisi’ni tamamladı. Ayrıyeten ABD Marine Kurmay Koleji’nden ve TSK Akademisi’nden mezun oldu. Çeşitli tank birliklerinde Ekip Bölük ve Tabur Komutanlığı ile terörle gayrette bölge güvenlik komutanlığı yaptı. Genelkurmay Başkanlığı, Kara Kuvvetleri, Ordu ve Kolordu Karargâhlarında misyon yaptı. NATO IMS’te Müşterek Harekât Başkanlığı yaptı. Bu vazifeye seçilen birinci Türk subayı oldu. Soğuk savaş sonrası NATO’nun yeni Harekât Planlama Mimarisi ve Askeri Karar Alma Sürecini belirleyen dokümanı hazırladı. 1997’ye kadar NATO IMS’te beş kişilik yeni komuta yapısı sekretaryasında harekât teşkilat ve planlama mimarisi çalışmalarına başkanlık etti. 2003 YAŞ kararları ile Tuğgeneralliğe terfi etti, 2007’de kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.