İSTANBUL – Türkiye bilhassa son yıllarda büyük orman yangınlarıyla yüzleşmek zorunda kalıyor. Kamuoyunda ise tanınan yangın söndürme formülü haline gelen uçak ya da helikopterler ise her yangında tartışma konusu oluyor.
Son günlerde de onlarca bölgede yangın çıktı. Kimileri denetim altına alındı kimileriyle ilgili çalışmalar ise devam ediyor. Pekala Türkiye’de neden bu kadar fazla yangın çıkıyor, daha az yangın çıkması için neler yapılabilir?
Türkiye’de çıkmış 15 büyük orman yangınını takip edip kitap yazan yangın ekologu Prof. Dr. Tuncay Neyişçi ile orman yangınlarıyla uğraştaki kusurları ve yapılması gerekenleri konuştuk.
‘HAVA GÜCÜ KAMUOYU BASKISI NEDENİYLE KONUŞULUYOR’
Türkiye yangın neslinde olan bir ülke. Orman Genel Müdürlüğü datalarına nazaran Türkiye’de her yıl ortalama 2 binden fazla orman yangını çıkıyor. Bunların bir kısmı ormanlardaki insan hareketliliğine bağlıyken, değerli bir kısmında ise ‘yanlış’ strateji dikkat çekiyor. Bilhassa son yıllarda orman yangınlarıyla uğraşta ‘agresif söndürme yöntemi’ olarak öne çıkan uçak ve helikopter kullanımı, yangınla uğraşta yeteri imkanları sağlamıyor. Neyişçi’yle birlikte çeşitli akademisyenler, çeşitli vakitlerde benzeri görüşü lisana getirse de ‘kamuoyu baskısı nedeniyle’, yangınlarda pistlerden kalkan uçak ya da helikopter sayıları gündeme geliyor. Neyişçi, yangınla uğraşta yangına dirençli orman kurulmasının elzem olduğuna dikkat çekiyor.
Prof. Dr. Tuncay Neyişçi ‘BU PROSEDÜRLE ORMAN YANGINLARI YÜZDE 50 AZALIR’
15 Ağustos’tan beri İzmir’de devam eden orman yangınında 2 bin hektardan fazla orman alanı kül oldu. Yangının büyüyüp yayılmasında rüzgarın şiddeti ve havanın kuru olması konuşuldu. Türkiye’de çıkmış 15 büyük yangını adım adım izleyip kitap yazan Neyişçi de orman içindeki rüzgarın denetim edilmesinin, orman yangınlarını azaltacağını savunuyor. Neyişçi, 35 yıldır tıpkı ihtarları yaptığını belirterek, rüzgarın ormanlarda azaltılmasıyla yangın çıkma riskinin yüzde 50 azalacağından kelam ediyor.
ORMAN İÇİNDE RÜZGAR NASIL ENGELLENİR?
Peki bu nasıl mümkün olabilir? Neyişçi’ye nazaran sorunun yanıtı şöyle: “Orman içerisindeki ağaçları keserseniz yanacak bir şey kalmaz. Lakin yerde kozalak kalsa o da yanar. Yanıcıları ortadan kaldırmanız mümkün değil ancak rüzgarı denetim edebilirsiniz. Sık dikilmiş servi ağaçlarıyla rüzgar perdeleri yaparsanız, ormanın içerisine rüzgar suratını düşürürsünüz. Rüzgarın suratı niyet yangını daha rahat denetim edersiniz. Helikopterler de daha tesirli çalışma yapabilirler. Çok kolay bir şey. Bu hiç yapılmadı. Rüzgarı engellerseniz ağaçların nem ölçüsünü da korursunuz, bu iklim değişikliği için de son derece kıymetli. Yurt dışında projeler yapıldı fakat Türkiye’de akademi bile bu bahse sahip çıkmış değil.”
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TESİRİ AZ’
Neyişçi, Türkiye’de yanan alanların, başlangıç ve devam ediş noktalarının yüzde 70’e yakın oranının 10 ya da 20 sene evvel ormanlaştırıldığını belirtiyor: “Yeniden ormanlaştıracağız yerlerin rüzgara karşı korunmuş olması gerekirdi. İzmir’deki yangın nereden çıktı? Piknik deniyor. Fakat şimdi net değil. Yangının çıktığı yer ağaçlandırma alanıdır. Bu alanlar 10 yaşından 35 yaşına gelinceye kadar inanılmaz derecede yanıcıdırlar. Ağaçlandırdığınız alanları yangına dirençli yapmazsanız, yangını denetim etmekte zorlanırsınız. Bu yangınlar yalnızca iklim değişikliği ile açıklanamaz. Hatta tesiri çok azdır.”
‘HELİKOPTER VE UÇAK FAYDASIZ DEĞİL NASIL KULLANDIĞINIZ ÖNEMLİ’
“Türkiye’nin orman yangını söndürmede uçak ya da helikopter kullanmaya başladığı vakte bakın” diyen Neyişçi, Türkiye’de helikopterle, uçakla yangın söndürmeye başladığı günden itibaren büyük orman yangınlarının sayısının giderek arttığına dikkati çekiyor. Yangınların kısa müddette söndürülmesinin tesirli olmadığını da savunan Neyişçi, “Yangını söndürdüğünüzü zannedersiniz” diyerek devam ediyor: “Aynı alanda ormanın geri kalan kısmında yanıcı husus idaresi süreci yapmazsanız daha sonraki yıllarda çıkacak yangınların daha büyük ve daha şiddetli olmasına neden olursunuz. Yani, o ormanda yanıcı unsurların azaltılması çalışmalarını yapmadığınız sürece daha sonra çıkacak yangınların büyük olmasının alt yapısını oluşturursunuz. Ki bu hiç yapılmıyor. Son 15 yıldan beri agresif orman yangını uğraş stratejisi bu büyüyen, şiddetlenen orman yangınlarının temel nedenidir. Yangınları kolay söndürdük diye övünüyorsunuz lakin sonrasıyla ilgili çalışmaları yapmıyorsunuz. Olan budur. Amerika yaşadı bunu daha evvel. Helikopter ve uçak faydasızdır manası çıkmaz buradan, nasıl kullandığınız kıymetli.”
CNN STRATEJİSİ
Orman Genel Müdürlüğü’nün orman mühendislerinden oluşan teknik gruba sahip olduğunu hatırlatan Neyişçi, mühendisliğin mitler üzerinden değil gerçekler üzerinden iş yaptığını söylüyor: “Halk ne derse desin. Amerika’da uçakla yangın söndürmeye CNN stratejisi denir. Kamuoyu baskısıyla yapılır bunlar.”
‘KARA GRUPLARI TEMBELLEŞTİ’
Neyişçi, 1994 Çanakkale yangınında hiç helikopter ve uçak kullanılmadığını, insan gücüyle söndürüldüğünü belirterek, Türkiye’nin kara takımlarının tembelleştiğini ve tecrübelerini kaybettiğini söz ediyor:
“Türkiye’nin bugün kara grupları, son derece değerlidir. Bizde bunlar aksesuar haline geldi. Temel nedenlerden bir tanesi de bu. Helikopter ve uçakla yangın söndürülür lakin gerisinden gerekli çalışmaların yapılması gerekir. Bir yerde yangın çıkmışsa, orada yanıcı şartlar oluşmuş demektir. Yani o alan yanmaya hazırdır.”
‘ÖNÜMÜZDEKİ SENE SONUÇLARINI ALIRIZ’
Peki yanan alanların özellikleri neler?
Neyişçi, orman yangınlarında yanan alanların yüzde 70’inin ağaçlandırma yapılan yerler olduğunu belirtiyor ve bununda büyük bir yanlış olduğunu söz ediyor: “30 sene evvel nelerin yapılması gerektiği yazıldı. Ne kıymetine olursa olsun söndürme anlayışını terk edip, orman yangınları idaresi evresine geçmek zorundayız. Orman yangınlarıyla çabanın temel nedeni budur. Amerika da uçak kullanıyor. Lakin yangınla çabada yangın stratejisine yıllar evvel geçtiler. Orman içerisinde kış aylarında orman yangını riskinin az olduğu devirlerde yanıcı unsurları yüzde 80 oranında azaltabilirsiniz. Bir helikopterin yıllık kirasıyla Türkiye’nin riskli bölgelerindeki ormanlar içerisindeki yanıcı unsurların hepsini temizleriz. Önümüzdeki sene bunun sonucunu görürüz.”